Bạn có từng tưởng tượng một thế giới mà mọi thông tin bạn thu thập và truyền đi đều phải qua tay một hoặc một vài “ông lớn” mới có thể vận hành? Đó là hiện trạng internet ngày nay, nơi các gã khổng lồ như Google, Facebook hay Ebay nắm quyền chi phối. Hệ quả là gì? Chi phí cao, quy trình tốn kém và thiếu sự cạnh tranh.
Sự ra đời của DePIN hứa hẹn thay đổi hoàn toàn bức tranh này. DePIN là gì? Nó hoạt động như thế nào? Và tại sao DePIN được xem là “narrative” mới cho thị trường tiền điện tử trong chu kỳ tăng trưởng 2024-2025?
Hãy cùng khám phá trong bài viết này!
DePin là gì?
DePIN, viết tắt của Decentralized Physical Infrastructure Networks, là mạng lưới cơ sở hạ tầng vật lý phi tập trung sử dụng công nghệ blockchain để quản lý và vận hành. Khác với mô hình tập trung hiện nay do các tập đoàn lớn như Google, Facebook, hay Amazon kiểm soát, DePIN mở ra cơ hội cho tất cả mọi người tham gia vào việc xây dựng và duy trì cơ sở hạ tầng. DePIN được chia thành ba loại chính, mỗi loại bao gồm nhiều mảng nhỏ hơn phù hợp với các mục đích cụ thể:
- Mạng lưu trữ đám mây (Server Network): Dùng để lưu trữ tệp, cơ sở dữ liệu, mạng CDN và VPN, cloud rendering,… Ví dụ: Filecoin, Arweave, Storj, Render Network.
- Mạng không dây (Wireless Network): Bao gồm các công nghệ như 5G, LoRaWAN. Ví dụ: Helium.
- Mạng cảm biến (Sensor Network): Kết nối các thiết bị để thu thập dữ liệu thời gian thực từ thế giới vật lý, như hệ thống bản đồ của Hivemapper hoặc hệ thống tổng hợp năng lượng của Arkreen, React.
DePIN đã phát triển thành một xu hướng mới trong thị trường tiền điện tử, với tiềm năng thay đổi cách thức hoạt động của cơ sở hạ tầng vật lý toàn cầu, mang lại sự đổi mới và cạnh tranh hơn so với các mô hình truyền thống.
Lịch sử hình thành của DePin
Ý tưởng về DePIN bắt nguồn từ niềm tin của các nhà phát triển Web3 rằng mọi người trên khắp thế giới có thể cùng nhau xây dựng một mạng lưới cơ sở hạ tầng mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba và không cần phải tin tưởng lẫn nhau. Sau khi mạng lưới này được xây dựng, nó sẽ thu hút người dùng tham gia và đóng góp vào sự phát triển của nó. Những người tham gia xây dựng và vận hành mạng lưới sẽ được chia sẻ phần thưởng dưới dạng token từ phí của người dùng. Điều này sẽ tạo ra một “vòng quay” trong đó nhu cầu sử dụng gia tăng thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ hơn của mạng lưới.
Vào tháng 11 năm 2021, IoTeX – một dự án blockchain phục vụ cho Internet of Things, đã đưa ra ý tưởng về MachineFi. MachineFi là việc tài chính hóa các tài nguyên của thiết bị thông minh và trí tuệ nhân tạo, mang lại giá trị và quyền sở hữu cho mọi người thông qua tích hợp công nghệ blockchain.
Trong năm 2022, hàng loạt ý tưởng về việc xây dựng một mạng lưới cơ sở hạ tầng vật lý phi tập trung đã ra đời:
- Tháng 4 năm 2022: Cơ chế đồng thuận Proof of Physical Work (PoPW) ra đời, khuyến khích người tham gia xây dựng các mạng lưới phần cứng, bao gồm mạng không dây, di động, môi trường, máy tính và lưu trữ.
- Tháng 7 năm 2022: TIPIN được giới thiệu là một mạng lưới sử dụng các biện pháp khuyến khích bằng token để thúc đẩy người dùng đóng góp vào việc triển khai và vận hành cơ sở hạ tầng vật lý, tạo ra một mô hình hiệu quả và công bằng hơn.
- Tháng 9 năm 2022: EdgeFi xuất hiện, tập trung vào việc triển khai tài nguyên phần cứng gần với người dùng cuối tại các khu vực biên của mạng lưới, ưu tiên điện toán biên – nơi gần với nguồn phát sinh dữ liệu và yêu cầu xử lý nhất.
Đến tháng 11 năm 2022, nhận thấy có quá nhiều thuật ngữ liên quan đến cơ sở hạ tầng vật lý Web3, Messari đã quyết định đặt tên chung cho khái niệm này bằng cách mở một cuộc thăm dò trên Twitter. Cộng đồng đã bình chọn giữa PoPW, TIPIN, EdgeFi và DePIN, với DePIN giành chiến thắng với 31.6% số phiếu bầu.
Điểm khác biệt của DePin so với mô hình truyền thống
Mô hình hoạt động truyền thống tương tự với DePIN là Sharing Economy (nền kinh tế chia sẻ), trong đó một bên cung cấp tài nguyên, hàng hoá, và bên còn lại chia sẻ mạng lưới thông tin, khách hàng. Cả hai bên sau đó cùng phân chia lợi nhuận. Mô hình này được áp dụng trên các nền tảng nổi tiếng như Airbnb, Shopee, eBay…
Tuy nhiên, nhược điểm của Sharing Economy là tính phân quyền. Lợi ích của người cung cấp phụ thuộc hoàn toàn vào bên chia sẻ mạng lưới. Ví dụ, trong trường hợp của Grab, theo báo Vietnamnet, Grab đã tăng mức chiết khấu từ 22% lên 25% và thậm chí đạt 28% vào cuối năm 2018 – 2019. Điều này làm giảm lợi nhuận hàng tháng của tài xế tới 50%, ảnh hưởng lớn đến thu nhập của họ.
DePIN ra đời nhằm mang lại tính phi tập trung cho mô hình Sharing Economy, bằng cách sử dụng khả năng quản trị của token (token governance) để đảm bảo tính công bằng cho cả bên cung cấp và bên chia sẻ.
Ví dụ, nếu Grab ứng dụng DePIN, tài xế có thể nhận token của Grab thông qua hoạt động chở khách. Các token này có giá trị quy đổi thành tiền mặt, và đồng thời cho phép tài xế tham gia vào biểu quyết và quản trị dự án của bên chia sẻ ứng dụng, thông tin. Điều này tạo ra một hệ sinh thái công bằng hơn, nơi cả hai bên đều có tiếng nói và quyền lợi cân bằng.
Cách thức hoạt động của DePin
DePin vận hành dựa trên cấu trúc cơ bản sau:
Cơ sở hạ tầng vật lý
- Phần cứng: Các thành phần vật lý giúp kết nối mạng với thế giới thực, chẳng hạn như điểm phát sóng cho mạng không dây, máy chủ cho mạng đám mây, và các thiết bị khác như tấm pin mặt trời hoặc xe cộ.
- Người khai thác phần cứng: Người dùng mua hoặc cho mượn phần cứng và kết nối với mạng tương ứng, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển mạng lưới.
Cơ sở hạ tầng điện toán ngoài chuỗi (Off-chain infrastructure)
- Middleware: Các thành phần trung gian kết nối dữ liệu từ thế giới thực với blockchain. Những dữ liệu từ hoạt động của người dùng trong thế giới thực được ghi lại và phí mà họ trả sẽ được phân phối đến những nhà cung cấp phần cứng thông qua blockchain.
- Các dịch vụ Oracle: Giúp thu thập và chuyển đổi dữ liệu từ cơ sở hạ tầng vật lý vào hệ thống blockchain, đảm bảo tính minh bạch và chính xác của dữ liệu.
Token Incentives (Ưu đãi bằng token)
- Token: Được sử dụng để thưởng cho những cá nhân đóng góp vào hệ thống. Người khai thác phần cứng nhận token khi tham gia xây dựng và vận hành mạng lưới. Các token này có thể được quy đổi thành tiền mặt hoặc sử dụng để tham gia vào quản trị dự án.
- Token Governance: Người dùng có thể sử dụng token để tham gia vào biểu quyết và quản trị dự án, đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong hệ thống.
Người dùng cuối:
- Người dùng cơ sở hạ tầng: Sau khi mạng được thiết lập, người dùng cuối có thể bắt đầu trả phí để sử dụng các dịch vụ của DePIN trong thế giới thực. Phí này được phân phối lại cho những người khai thác phần cứng và đóng góp vào hệ thống.
Ví dụ, trong trường hợp của Helium, một dự án DePIN về hotspot WiFi, người khai thác phần cứng được khuyến khích thông qua việc nhận token HNT khi cung cấp dịch vụ hotspot. Điều này thu hút nhiều người tham gia vào mạng lưới, giúp mạng lưới mở rộng nhanh chóng. Kết quả là chi phí cho một hotspot khoảng 500 USD nhưng có thể đem lại 4.82 HNT/ngày, cho phép người khai thác thu hồi vốn chỉ trong 25 ngày.
Ưu và nhược điểm của DePin
Ưu điểm
- Mang lại hiệu quả cao cho các nhà cung cấp: DePIN mang lại hiệu quả vượt trội cho các nhà cung cấp thông qua cơ chế token incentive. Cơ chế này đã chứng minh được hiệu quả trong nhiều lĩnh vực khác nhau trên thị trường crypto như DeFi, GameFi với những dự án nổi bật như StepN, Lido Finance hay Curve Finance.
- Tạo cơ hội kiếm thu nhập: Theo trang thống kê Statista, lượng người sử dụng Internet luôn tăng trưởng mạnh mẽ qua các năm. Khi nhu cầu sử dụng cơ sở hạ tầng tăng cao, khả năng kiếm tiền từ những người đóng góp cũng lớn hơn.
- Giảm giá thành sử dụng dịch vụ: DePIN giúp giảm giá thành sử dụng dịch vụ bằng cách phá vỡ sự độc quyền của các nhà cung cấp lớn ở Web2. Điều này giúp cho giá thành dịch vụ trở nên thấp hơn và tiếp cận được nhiều đối tượng người dùng hơn.
- Tốc độ phát triển mạnh mẽ: DePIN có khả năng mở rộng và xây dựng nhanh hơn nhiều so với các nguồn lực chỉ hoạt động trên Web2. Theo nhiều nguồn, tốc độ phát triển của DePIN có thể đạt từ 10-100 lần so với Web2.
- Tính phi tập trung: DePIN sử dụng công nghệ blockchain, giúp các giao dịch giữa người dùng và khách hàng trở nên minh bạch, đồng thời tăng tính phân quyền trong mạng lưới. Đây là điểm mạnh lớn nhất của DePIN khi chuyển đổi từ tập trung sang phi tập trung.
- Mô hình “Kinh tế chia sẻ”: DePIN áp dụng nguyên tắc kinh tế chia sẻ, phân phối chi phí và trách nhiệm xây dựng cơ sở hạ tầng giữa các bên tham gia, tạo ra một mô hình công bằng và hiệu quả hơn về chi phí.
- Chi phí thấp: Người dùng DePIN có thể tận hưởng mức chi phí thấp hơn so với các mô hình truyền thống. Ví dụ, trong việc lưu trữ dữ liệu, họ có thể chọn các dịch vụ như Filecoin hoặc Storj với giá cả phải chăng hơn và cơ hội kiếm token.
- Mở rộng phạm vi sáng tạo: DePIN loại bỏ các rào cản gia nhập, khuyến khích sự cạnh tranh từ các đối thủ mới trong các thị trường mà trước đây đã bị các đối thủ lớn thống trị.
Nhược điểm
- Tốn thời gian xây dựng và triển khai: Các ứng dụng DePIN yêu cầu khoảng thời gian dài hơn để xây dựng và triển khai so với các ứng dụng dành cho người tiêu dùng thông thường, khiến việc kiếm thu nhập ban đầu trở nên khó khăn.
- Sự cạnh tranh khốc liệt: DePIN phải cạnh tranh với các ông lớn trong lĩnh vực Web2 như Amazon, Microsoft và Google. Sự thống trị của các tên tuổi này tạo ra rào cản lớn và đòi hỏi sự chuyên nghiệp và đổi mới liên tục để cạnh tranh hiệu quả.
- Chi phí lưu trữ ngày càng tăng: Yêu cầu node ngày càng tăng có thể dẫn đến chi phí lưu trữ gia tăng trong tương lai. DePIN cần nỗ lực cải thiện cơ sở hạ tầng để đáp ứng nhu cầu của hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ người sử dụng.
- Trải nghiệm người dùng kém hơn: Trải nghiệm người dùng trên các nền tảng DePIN hiện tại vẫn kém hơn so với các nền tảng Web2. Người dùng thường thích sử dụng dịch vụ tại những nơi mà họ cảm thấy an toàn, điều này làm cho DePIN không thể đạt được sự phổ biến đại chúng trong tương lai gần.
- Rào cản về pháp lý và công nghệ DePIN đang đối mặt với rào cản về phát triển trong mô hình hoạt động, chưa đạt được doanh thu bền vững và có thể gặp phải rào cản về pháp lý và công nghệ.
Top 5 dự án DePin nổi bật
Filecoin (FIL)
Filecoin là một dự án tiên tiến trong lĩnh vực lưu trữ dữ liệu phi tập trung, sử dụng công nghệ blockchain để cung cấp một mạng lưới lưu trữ an toàn và đáng tin cậy. Người dùng có thể lưu trữ và truy xuất dữ liệu trên nền tảng này, với động lực được tạo ra thông qua các ưu đãi kinh tế. Tiền điện tử FIL không chỉ dùng để thanh toán dung lượng lưu trữ mà còn mở rộng tiện ích bằng cách cung cấp dịch vụ cho các nền tảng khác. Mạng lưới Filecoin cũng thúc đẩy khả năng tương tác với các blockchain khác, tạo điều kiện cho giao dịch liên kết và liền mạch.
IoTeX (IOTX)
IoTeX hình dung về một hệ sinh thái mở, an toàn và lấy con người làm trung tâm, hợp nhất các thiết bị tự trị và người dùng trong “Internet of Trusted Things”. Nền tảng này đảm bảo rằng dữ liệu, danh tính và quyền riêng tư của người dùng luôn nằm trong tầm kiểm soát của họ. Trong thời đại mà các lo ngại về dữ liệu và quyền riêng tư gia tăng, IoTeX cung cấp cho người dùng một nơi an toàn để bảo vệ thông tin cá nhân của mình.
Helium (HNT)
Helium là một mạng không dây ngang hàng phi tập trung, được xây dựng trên nền tảng blockchain. Dự án này cung cấp giải pháp an toàn và tiết kiệm chi phí cho các thiết bị IoT, cho phép chúng tương tác liền mạch với Internet. Mạng không dây của Helium sử dụng công nghệ blockchain để tạo ra cơ sở hạ tầng phi tập trung, đảm bảo độ tin cậy và hiệu quả cho các thiết bị IoT. Cách tiếp cận này cải thiện khả năng mở rộng và giảm chi phí vận hành so với các mạng tập trung truyền thống.
Render Network (RNDR)
Render Network là một nền tảng tiên tiến hỗ trợ chia sẻ các Đơn vị xử lý đồ họa (GPU) nhàn rỗi giữa người dùng. Hệ thống này cho phép khai thác sức mạnh của GPU cho mục đích kết xuất, đặc biệt trong các sản phẩm như hiệu ứng 3D trong phim và đồ họa. Người dùng có thể đăng ký GPU nhàn rỗi của mình trên mạng, trở thành người vận hành nút và kiếm token RNDR thông qua công việc kết xuất. Render Network được nhiều người lựa chọn vì tính hữu ích và cơ hội kiếm thu nhập mà nó mang lại.
Arweave
Arweave là một nền tảng đột phá trong việc lưu trữ dữ liệu trên mạng máy tính phi tập trung thông qua mô hình lưu trữ “blockweave”. Nền tảng này cho phép lưu trữ dữ liệu vĩnh viễn, ngay cả khi các máy tính lưu trữ ngoại tuyến. Arweave sử dụng thuật toán Proof of Access để thiết lập hệ thống lưu trữ dữ liệu vĩnh viễn đầu tiên trên thế giới. Đồng tiền AR hoạt động trên giao thức blockchain của riêng mình, mang lại một hệ sinh thái toàn diện cho người dùng tìm kiếm giải pháp lưu trữ dữ liệu an toàn, lâu dài và tiết kiệm chi phí.
Tổng kết
Với sự phát triển không ngừng của công nghệ blockchain và tiền điện tử, DePIN có triển vọng phát triển mạnh mẽ trong tương lai, nhằm cạnh tranh sòng phẳng với các ông lớn trong lĩnh vực Web2. Mặc dù việc trở thành xu hướng lâu dài là một thách thức lớn và có thể phụ thuộc vào những yếu tố thúc đẩy trên thị trường, DePIN vẫn mở ra cơ hội đột phá trong cách thức quản lý và vận hành cơ sở hạ tầng vật chất.
Hy vọng rằng thông tin về DePIN trong bài viết này sẽ hữu ích cho quá trình nghiên cứu và đầu tư của bạn. Chúc bạn đầu tư thành công và có được những góc nhìn sâu sắc về ngành công nghiệp đầy tiềm năng này.
Theo dõi CoinMoi để cập nhật những vấn đề HOT nhất của thị trường crypto nhé!!!
